ईशावास्योपनिषद् / शुक्लयजुर्वेदकाे ४० अैां अध्याय ( Ishavashyopanishad / 40 th chapter of Shuklayajurveda. )
ईशावास्योपनिषद्
ॐ तत्सद्ब्रह्मणे नमः
ईशावास्योपनिषद्
ईशिता सर्वभूतानां सर्वभूतमयश्र्च यः ।
ईशावास्येन सम्बोध्यमीश्वरं तं
नमाम्यहम् ।।
शान्तिपाठ
ॐ पूर्णमदः पूर्णमिदं
पूर्णात्पूर्णमुदच्यते ।
पूर्णस्य पूर्णमादाय पूर्णमेवावशिष्यते
।।
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ।
ॐ त्यो (परब्रह्म) पूर्ण छ र यो
(कार्यब्रह्म) पनि पूर्ण छ, किनकि पूर्णबाट पूर्णको उत्पति हुन्छ ।
तथा (प्रलयकालमा) पूर्ण (कार्यब्रह्म) को पूर्णत्व लिई (आफूमा लिन गराएर) पूर्ण
(परब्रह्म) नै बाँकि रहन्छ । त्रिविध तापको शान्ति होवस् ।
सर्वत्र भगवत्दृष्टिको उपदेश
ॐ ईशा वास्यमिदँ् सर्वं यत्किञ्च
जगत्यां जगत् ।
तेन त्यक्तेन भुञ्जीथा मा गृधः
कस्यस्विद्धनम् ।।१।।
जगतमा जो कुछ स्थावर जंगम संसार छ,
त्यो सब ईश्वरद्वारा व्याप्त छ ( सबैमा भगवत्स्वरुप अनुभव गर्नुपर्दछ
) । त्यसको त्याग भावद्वारा तिमि आफ्नो पालन गर, कसैको धनको इच्छा नगर ।
मनुष्यत्वाभीमानीको लागि कर्मविधि
कुर्वन्नेवेह कर्माणि
जिजीविषेच्छतँ्समाः ।
एवं त्वयि नान्यथेतोऽस्ति न कर्म
लिप्यते नरे ।।२।।
यस लोकमा कर्म गरेर सय वर्ष जिउने
इच्छा गर्नु । यसप्रकार मनुष्यत्वका अभिमान राख्ने तिम्रो लागि यसबाहेक अर्को कुनै
मार्ग छैन, जसको अनुसरण गरेर तिमिलाइ अशुभ कर्मको
लेप नहोस् ।
अज्ञानीको निन्दा
असुर्या नाम ते लोका अन्धेन तमसावृताः
।
ताँ्स्ते प्रेत्याभिगच्छन्ति ये के
चात्महनो जनाः ।।३।।
त्यो असुरसम्बन्धी लोक आत्माको
अदर्शनरुप अज्ञानबाट व्याप्त छ । जो आत्माको हनन (नाश) गर्नेवाला छन्,
तिनिहरु मरेपछि त्यस लोकको प्राप्त गर्दछन् ।
आत्माको स्वरुप
अनेकजदेकं मनसो जवियो
नैनद्देवा आप्नुवन्पूर्वमर्षत् ।
तद्धावतोऽन्यानत्येति तिष्ठ-
त्तस्मिन्नपो मातरिश्र्वा दधाति ।।४।।
त्यो आत्मतत्व आफ्नो स्वरुपबाट विचलित
न हुनेवाला, एक तथा मनभन्दा पनि तिब्र वेगवाला छ ।
जसलाइ इन्द्रियहरुले पाउन सकेनन्, किनकि यो इन्द्रियहरुभन्दा सबैभन्दा
पहिला भएको (विद्यमान) थियो । त्यो स्थिर
भएर पनि अन्य सबै गतिशीलहरुलाइ अतिक्रमण गर्दछ । आत्माको सत्तामा नै वायु समस्त
प्राणिको प्रवृत्तिरुप कर्महरुको विभाग गर्दछ ।
तदेजति तन्नैजति तद्दूरे तद्वन्तिके ।
तदन्तरस्य सर्वस्य तदु सर्वस्यास्य
बाह्यतः ।।५।।
त्यो आत्मतत्व चल्दछ र चल्दैनपनि ।
त्यो टाढा छ र नजिक पनि छ । त्यो सबैैको भित्र छ र बाहिर पनि छ ।
अभेददर्शीको स्थिति
यस्तु सर्वाणि
भूतान्यात्मन्येवानुपश्यति ।
सर्वभूतेषु चात्मानं ततो न विजुगुप्सते
।।६।।
जसले सम्पूर्ण भूतसमुदायको आत्मा मा नै
देख्दछ र सम्पूर्ण भूतसमुदायमा आत्मालाई
देख्दछ, त्यसले सार्वात्म्यदर्शनको कारण कसैसँग
घृणा गर्दैन ।
यस्मिन्सर्वाणि
भूतान्यात्मैवाभूद्विजानतः ।
तत्र को मोहः कः शोक एकत्वमनुपश्यतः
।।७।।
जुन समय ज्ञानी पुरुषले सबै भूतमा
(स्थावर, जंगम) आत्मा नै देख्दछ,
त्यस समय एकत्व देख्ने विद्वानलाई न कुनै शोक न कुनै मोह नै हुन
सक्दछ ।
आत्मनिरुपण
स पर्यगाच्छुक्रमकायमव्रणमस्नाविरँ् शुद्धमपापविद्धम् ।
क्विर्मनीषी परिभूः
स्वयम्भूर्याथातथ्यतोऽर्थान् व्यदधाच्छाश्र्वतीभ्यः समाभ्यः ।।८।।
त्यो आत्मा सर्वगत,
शुद्ध, अशरीरी, अक्षत, स्नायुरहित,
निर्मल, अपापहत, सर्वद«ष्टा, सर्वज्ञ, सर्वोत्कृष्ट र स्वयम्भू(स्वयं उत्पनं
हुने) छ । उसैले नित्यसिद्ध संवत्सर नामक प्रजापतिको लागि यथायोग्य रीतिले अर्थ(
कर्तव्य अथवा पदार्थ) हरुको विभाजन गरेको छ ।
ज्ञानमार्ग र कर्ममार्ग
कर्म र उपासनाको समूच्चय
अन्धतमः प्रविशन्ति येऽविद्यामुपासते ।
ततो भूय इव ते तमो य उ विद्या रताः
।।९।।
जो अविद्या(कर्म) को उपासना गर्दछन्
तिनिहरु ( अविद्यारुप घोर अन्धकारमा प्रवेश गर्दछन् । र जो विद्या ( उपासना ,
देवताज्ञान) मा नै रत रहन्छन् तिनिहरु त मानौं झन् अधिक अन्धकारमा
प्रवेश गर्दछन् ।
कर्म र उपासनाको समूच्चयको फल
अन्यदेवाहुर्विद्यायान्यदाहुरविद्यया ।
इति शुश्रुम धीराणां ये
नस्तद्विचचक्षिरे ।।१०।।
विद्या(देवताज्ञान ) बाट अर्कै तथा
अविद्याबाट अर्कै फल बताइएको छ । यस्तो हामिले बुद्धिमान व्यक्तिबाट सुनेका हौं,
जसले हाम्रा लागि सो व्यवस्था गरेका थिए ।
विद्यां चाविद्यां च यस्तद्वेदोभयँ्सह
।
अविद्यया मृत्युं तीत्र्वा
विद्ययामृतमश्नुते ।।११।।
जो विद्या र अविद्या यी दुइ को एकसाथ
जान्दछ, त्यो अविद्याद्वारा मृत्युलाइ पार गरेर
विद्याद्वारा अमरतत्व प्राप्त गर्दछ ।
व्यक्त र अव्यक्त उपासनाको समुच्चय
अन्धं तमः प्रविशन्ति
येऽसम्भूतिमुपासते ।
ततो भूय इव ते तमो य उ सम्भूत्याँ्ररताः।।१२।।
जो असम्भूति ( अव्यक्त प्रकृति) को
उपासना गर्दछन्, उनिहरु घोर अन्धकारमा प्रवेश गर्दछन् र
जो सम्भूति (कार्यब्रह्म) मा रत छन्, उनिहरु त झन् अधिक अन्धकारमा प्रवेश
गर्दछन् ।
व्यक्त र अव्यक्त उपासनाको फल
अन्यदेवाहुः सम्भवादन्यदाहुरसम्भवात् ।
इति शुश्रुम धीराणां ये
नस्तद्विचचक्षिरे ।।१३।।
कार्यब्रह्म को उपासनाबाट अर्कै र
अव्यक्तोपासनाबाट अर्कै फल बताइएको छ ।
यस्तो हामिले बुद्धिमान व्यक्तिबाट सुनेका हौं, जसले हाम्रा लागि सो व्याख्या गरेका
थिए ।
सम्भूतिं च विनाशं च यस्तद्वेदोभयँ्सह
।
विनाशेन मृत्युं तीत्र्वा
सम्भूत्यामृतश्मश्नुते ।।१४।।
जो असम्भूति र कार्यब्रह्म यी दुईको
साथ साथ जान्दछ, त्यो कार्यब्रह्मको उपासनाद्वारा
मृत्युको पार गरी असम्भूतिद्वारा (प्रकृतिलयरुप) अमरत्व प्राप्त गर्दछ ।
उपासकको मार्गयाचना
हिरण्यमयेन पात्रेण सत्यस्यापिहितं
मुखम् ।
तत्वं पूषन्नपावृणु सत्यधर्माय दृष्टये ।।१५।।
आदित्यमण्डलस्थ ब्रह्मको मुख
ज्योतिर्मय पात्रले ढाकेको छ । हे पूषन, म सत्यधर्मालाइ आत्माको उपलब्ध गराउनको
लागि तँ त्यसलाइ उघार्दे ।
पूषन्नेकर्षे यम सूर्य प्राजापत्य
व्यूह रश्मीन्समूह ।
तेजो यत्ते रुपं कल्याणतमं तत्ते
पश्यामि योऽसावसौ पुरुषः सोऽहमस्मि ।।१६।।
हे जगत्पोषक सूर्य,
हे एकाकी गमन गर्नेवाले, हे यम(संसारको नियमन गर्नेवाला),
हे सूर्य, हे प्रजापतिनन्दन,
तिमि आफ्नो किरण हटाउ । तीम्रो जुन अतिशय कल्याणमय रुप छ,
म त्यो देख्दछु । यो जून आदित्यमण्डलस्थ पुरुष छ त्यो म नै हुँ ।
मरणोन्मुख उपासकको प्रार्थना
वायुरनिलममृतमथेदं भस्मान्तँ्शरीरम् ।
ॐक्रतो स्मर कृतँ्स्मर क्रतो स्मर
कृतँ्स्मर ।।१७।।
अब मेरो प्राण सर्वात्मक वायुरुप
सूत्रात्माको प्राप्त होवस् र यो शरीर भष्मशेष होवस् । हे मेरो संकल्पात्मक मन,
अब तँ स्मरण गर्, आफुले गरेको स्मरण गर्,
अब तँ स्मरण गर्, आफुले गरेको स्मरण गर् ।
अग्ने नय सुपथा राये अस्मान्-
विश्र्वानि देव वयुनानि विद्वान् ।
युयोध्यस्मज्जुहुराणमेनो भूयिष्ठां
ते नम उक्तिं विधेम ।।१८।।
हे अग्नि मलाइ कर्मफलभोगको लागि
सन्मार्गबाट लिएर हिंड । हे देव तिमि समस्त ज्ञान र कर्मको जाननेवाला छौ ।
मेरो पाषण्डपूर्ण पापलाई नष्ट गर । म तिमिलाइ धेरै नमस्कार गर्दछु ।
।। हरिः ॐ तत्सत् ।।
note : ँ् संकेत मा गं् (GUM) उच्चारण गर्नुपर्दछ ।
Comments
Post a Comment